Święto Narodowe Trzeciego Maja - Bobrujsk 1918 r.

Obchody rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja w Bobrujsku w 1918 roku.

Zdobyty w lutym 1918 roku przez polskie oddziały pod dowództwem Józefa Dowbor-Muśnickiego Bobrujsk, stał się stolicą tzw. „Rzeczypospolitej Bobrujskiej”. Był to pierwszy, duży obszar wyzwolony i niezależny od zaborców. Bobrujsk stał się ośrodkiem, w którym tętniło polskie życie społeczne, kulturalne i polityczne. Tam też powstawały zręby polskiej państwowości. „Suwerenności” tego „państewka” bronił I Korpus Polski. Tam też w 1918 roku odbyła się pierwsza w historii defilada polskiego lotnictwa wojskowego z okazji rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja.

Korpus został sformowany 24 lipca 1917 roku na wschodnich rubieżach zaboru rosyjskiego z żołnierzy narodowości polskiej, służących w armii rosyjskiej na Froncie Zachodnim i Froncie Północnym. Inicjatorem jego utworzenia był Naczelny Polski Komitet Wojskowy. Dowodzenie objął generał Józef Dowbor-Muśnicki, mianowany na to stanowisko 6 sierpnia 1917 roku przez generała Ławra Korniłowa.

Celem stawianym przed Korpusem było osiągnięcie gotowości bojowej i skierowanie na front walki z Niemcami. Jednak sytuacja wojenna  i wewnętrzna w carskiej Rosji spowodowały, że zadania te zostały zmienione. 17 grudnia 1917 roku został zawarty rozejm między Niemcami, a Rosją. Trwająca w tym kraju wojna domowa leżała u podstaw konfliktu pomiędzy I Korpusem Polskim, a bolszewikami. Dochodziło do prób rozbrajania oddziałów polskich, czy zatrzymywania transportów zaopatrzenia przez bolszewików. Wobec tego 24 stycznia 1918 roku, gen. Dowbor-Muśnicki zażądał od głównodowodzącego Frontu Zachodniego zaprzestania takich działań pod rygorem potraktowania ich jako wrogich. Bolszewicy odebrali to jednak jako akt wrogości i nasilili działania.

Z uwagi na odmowę dalszego zaopatrywania Polaków przez bolszewików, zaszła konieczność zdobycia zapasów. Doszło do walk pomiędzy I Korpusem Polskim, a oddziałami Czerwonej Gwardii. W walkach oddziały Polaków odnosiły zwycięstwa, z których najważniejszym było zdobycie twierdzy w Bobrujsku. W trakcie walk z bolszewikami prowadzone były równolegle rokowania z wojskami niemieckimi. 26 lutego 1918 roku zawarto porozumienie, dzięki któremu Korpus Polski stał się wojskiem neutralnym. I Korpus Polski uzyskał tymczasową administrację okupacyjną nad kontrolowanym przez siebie terenem.

Większość oddziałów I Korpusu Polskiego stacjonowała w samej twierdzy Bobrujsk i okolicznych miejscowościach. Dzięki względnemu spokojowi uzupełniano stany osobowe oraz prowadzono szkolenia nowych ochotników. W twierdzy trwały kursy doszkalające dla oficerów artylerii i łączności. Formowano także nowe jednostki. W ten sposób stworzono m.in. lotnictwo i oddział balonowy.

Stosunkowo wielu żołnierzy narodowości polskiej trafiało w wojsku carskim do jednostek awiacyjnych. 19 lipca 1917 roku w Mińsko utworzono I Polski Oddział Awiacyjny. Była to historycznie pierwsza polska jednostka lotnicza, sformowana jeszcze przed odrodzeniem Rzeczypospolitej Polskiej. dowódcą został kapitan pilot Zygmunt Studziński. Początkowo oddział posiadał tylko jeden francuski, nieuzbrojony samolot Nieuport 11C1 Bebe. W grudniu 1917 roku nastąpiła zmiana nazwy oddziału na Awiacyjny I Korpus. Dowódcą został podpułkownik pilot Piotr Abakanowicz.

Korpus operował głównie z 1 Bazy Lotniczej, która funkcjonowała w Bobrujsku. Jej naczelnikiem, 17 grudnia 1917 roku, został inżynier lotniczy – Michał Brunon Tłuchowski. Odpowiadał on za organizację i uzupełnianie sprzętu lotniczego., a dowodził Bazą do czasu demobilizacji wojsk Korpusu. Potwierdzenie tego stanu rzeczy można znaleźć we „Wniosku o wysunięcie starszeństwa” dla kapitana Tłuchowskiego z 10 czerwca 1921 roku, który sygnował sam generał Dowbór-Muśnicki: „17 grudnia 1917 r. wstąpił do I K. i został naznaczony na stanowisko naczelnika 1 bazy lotniczej korpusu. Przeprowadził majątek lotniczy z Mińska do Bobrujska. Zorganizował bazę w Bobrujsku, którą prowadził do chwili demobilizacji. 11 stycznia 1918 r. brał czynny udział w walkach przeciwko bolszewikom przy objęciu Mińska. Bardzo wykształcony o wielkich kwalifikacjach fachowych. Zasługuje na oficjalne wyróżnienie.” Dokument ten znajduje się w zbiorach Centralnej Biblioteki Wojskowej.

21 lutego 1918 roku polscy kolejarze, prowadzący transport aeroplanów, wyposażyli oddział w 16 statków powietrznych, które następnie doprowadzono do stanu lotnego w bazie lotniczej w Bobrujsku. 10 marca 1918 roku w Awiacyjnym Korpusie było już 76 lotników. W marcu 1918 roku do oddziału dołączył ciężki, rosyjski samolot bombowy Ilja Muromiec G-II, będący największym typem samolotu używanym podczas I wojny światowej.  Został przejęty wraz z załogą po brawurowej ucieczce z Winnicy w obliczu jej zajęcia przez Niemców. Operacja przejęcia tego imponującego statku powietrznego była opracowana między innymi przez Michała Brunona Tłuchowskiego. Pułkownik pilot J. S. Baszko wykradł bombowiec i 6 marca 1918 r. wylądował na łąkach w okolicach Bobrujska. Był to najszybszy egzemplarz statku powietrznego tego typu, w którym wymieniono fabryczne silniki na inny, bardziej wydajny model.

2 kwietnia 1918 roku celebrowano mszę świętą, podczas której poświęcono posiadane statki powietrzne. Na stanie jednostki były: Nieuport 11C1 Bebe, Nieuport 17C1, Nieuport 21E1, Nieuport 23C1, Morane-Saulnier MS-3 Parasol, Morane-Saulnier MS-4 Marczet, Voisin III(LA), Farman F-30 oraz RBWZ Ilia Muromiec G-II (G-36) Nr 182. Część  modeli w skali 1:72 autorstwa Rafała Grzanki możemy obejrzeć na naszej muzealnej wystawie.

W maju 1918 roku w Bobrujsku odbyły się uroczyste obchody rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja, które ukazały siłę Polskiego Korpusu. Był to dowód na to, że odrodzenie niepodległej Polski jest możliwe i bliskie. We wspomnieniach żołnierzy i oficerów oddziałów Dowbora-Muśnickiego czytamy, że Bobrujsk i jego okolice traktowali jako skrawek wolnej Polski. Ulicami miasta defilowały tysiące żołnierzy, paradowała artyleria, wozy pancerne, a na niebie defilowały polskie samoloty.

Polityka generała Józefa Dowbora-Muśnickiego nakierowana na odprężenie w stosunkach z Niemcami wydawała się działać. Miał on nadzieję, że dzięki temu uda się dotrwać korpusowi do końca wojny i wejść w skład odbudowywanej polskiej armii. Niestety Niemcy postanowili położyć kres „Rzeczypospolitej Bobrujskiej”.

Po zawarciu pokojowego traktatu brzeskiego, władze niemieckie postanowiły doprowadzić do likwidacji Korpusu. 21 maja 1918 rok w twierdzy bobrujskiej pod groźbą użycia siły przez przeważające siły niemieckie i po przyjęciu ultimatum przedstawionego 20 maja przez dowództwo niemieckie, I Korpus Polski został rozformowany i rozbrojony. Jednak prawdopodobnie pierwsza w historii defilada polskiego lotnictwa wojskowego z okazji Święta Konstytucji 3 Maja w 1918 roku była faktem!

Autor Marcin Kalbarczyk, korekta Jakub Mitek

Zdjęcia modeli na ekspozycji w MSP: Jakub Mitek, Marcin Kalbarczyk

Bibliografia:

https://przystanekhistoria.pl/…/61743,Rzeczpospolita…

https://www.polot.net/…/1_polski_oddzial_awiacyjny…