Przyszłość dla muzealnictwa wojskowego

Ponad 70 przedstawicieli muzeów z całej Polski wzięło udział w V. Seminarium Muzealnictwa Wojskowego, jakie miało miejsce w Dęblinie 15-17 września 2021 r. Organizator – Muzeum Sił Powietrznych w Dęblinie – zaprosił do debaty nad problematyką ochrony zabytków techniki, perspektyw dla muzeów historycznych o profilu wojskowym oraz ich miejsca w strategiach rozwoju i promocji, pod hasłem „Przyszłość Przeszłości”.

Współorganizatorami konferencji było Stowarzyszenie Muzeów Sztuki Inżynieryjnej (w programie Seminarium odbyło się XIII Forum Dziedzictwa Sztuki Inżynieryjnej) oraz Muzeum Wojska w Białymstoku. Wydarzenie objęły swoim patronatem: Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, Polski Komitet Narodowy ICOM, Stowarzyszenie Muzealników Polskich.

Była to piąta edycja seminarium, które zostało zainicjowane w roku 2009 przez Pawła Pawłowskiego – obecnie dyrektora Muzeum Sił Powietrznych w Dęblinie. Poprzednie spotkania odbyły się w latach 2009, 2012 i 2014 w Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu, oraz w 2013 r. w Pilskim Muzeum Wojskowym.

W tym roku tematem wiodącym Seminarium była szeroko pojęta problematyka nowych perspektyw w muzealnictwie, związanych z gromadzeniem, ochroną i upowszechnianiem zbiorów.  Zamierzeniem organizatorów było zwrócenie uwagi na perspektywy dla dziedzictwa przeszłości w zakresie ich ochrony i udostępniania.

Przez trzy dni Seminarium uczestnicy przyjrzeli się tym zagadnieniom z punktu widzenia muzeów państwowych, samorządowych, prowadzonych przez organizacje pozarządowe i osoby prywatne.

Celem Seminarium była również integracja środowiska muzealników, wymiana doświadczeń pomiędzy muzeami państwowymi, samorządowymi i prywatnymi – społecznymi, profesjonalizacja środowiska muzealników wojskowych oraz prezentacja dobrych praktyk w muzealnictwie.

W pierwszym dniu Seminarium, 15 września 2021 r., po uroczystym rozpoczęciu i wystąpieniach okolicznościowych: Dyrektora Muzeum Pawła Pawłowskiego, Rektora-Komendanta Lotniczej Akademii Wojskowej- gen. bryg. pil. dr Krzysztofa Cura, Grzegorza Koryckiego, który odczytał list dr hab. Pawła Huta (Dyrektora Departamentu Edukacji, Kultury i Dziedzictwa MON), Dyrektora Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów – dr hab. Piotra Majewskiego oraz Burmistrz Dęblina – Beaty Siedleckiej, zaprosiliśmy naszych gości na wernisaż nowej wystawy „Archeologia Lotnicza/Archeologia Lotnictwa”.

W otwarciu ekspozycji uczestniczyli jej współautorzy: prof. dr hab. Zbigniew Kobyliński oraz dr Wojciech Brzeziński – Dyrektor Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie. Wystawa prezentuje zarys teorii, metodyki i historię oraz osiągnięcia polskiej archeologii lotniczej w okresie międzywojennym i powojennym, a także najnowsze zastosowania lotniczego skanowania laserowego w archeologii. Zaprezentowane zostały obiekty ze zbiorów Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie – m.in. naczynia, biżuteria, narzędzia, fragmenty uzbrojenia, oraz artefakty związane z archeologią lotnictwa, przykłady znalezisk szczątków samolotów z kolekcji muzealnych wraz z opisem podejmowanych działań ratowniczych. Zobaczymy m.in.: szczątki trzech „latających fortec” – samolotów bombowych Boeing B-17G z miejscowości Brzeźce k. Dęblina, z Jeziora Stolsko k. Szczecina oraz z toru wodnego Świnoujście – Szczecin. Duże wrażenie z pewnością zrobiła prezentacja silnika z samolotu Ił-2 z Szypliszk k. Suwałk wydobytego podczas budowy drogi S61 Via Baltica w 2020 roku. 12-cylindrowy silnik tłokowy Mikulin AM-38  po konserwacji wykonanej przez Fundację Pro Militaris, został umieszczony na specjalnie do tego celu skonstruowanej konstrukcji, która ukazuje silnik i znalezione podczas eksploracji obiekty, w pozycji w jakiej samolot podczas katastrofy w 1944r. uderzył w ziemię.

Po wernisażu rozpoczęła się sesja naukowa seminarium, podczas której zaprezentowano 19 referatów dotyczących scenariuszy, strategii i przewidywań uwzględniających rolę zabytków (owej przeszłości) w rozwoju społeczeństw i możliwości odpowiadania na wyzwania współczesności.

Temat ten nawiązywał także do tegorocznego hasła ICOM Międzynarodowego Dnia Muzeów – „Przyszłość muzeów: Odzyskaj i wyobraź sobie na nowo” –  które było zaproszeniem skierowanym do muzealników oraz społeczności lokalnych do tworzenia, wyobrażania sobie i dzielenia się nowymi praktykami w zakresie zabezpieczania prawnego i fizycznego obiektów muzealnych, oraz wdrażania nowych form komunikacji z odbiorcami, także w wyjątkowym czasie pandemii.  Specjalnością muzeów jest pielęgnowanie przeszłości, jednak w każdym aspekcie bieżącego funkcjonowania stykamy się z problemami współczesności i przyszłości.  Kryzys klimatyczny wymusza na placówkach ponowną analizę ich roli i misji, jako instytucji działających w służbie społeczeństwa i jego rozwoju.

W większości prezentacji powtarzała się problematyka ochrony i konserwacji kolekcji, szczególnie wielkogabarytowych obiektów- pojazdów, samolotów, broni pancernej, które w większości polskich muzeów są prezentowane bez odpowiedniego zadaszenia. Poznaliśmy także nowe zrealizowane inwestycje, m.in. magazyn studyjny w Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni i otwarty w tym roku oddział- Muzeum Twierdzy Toruń. Zaprezentowano perspektywy rozwoju obecnych placówek, w tym: koncepcję programową zadaszenia ekspozycji plenerowej w Muzeum Sił Powietrznych w Dęblinie oraz rewitalizację lotniskowej wieży ciśnień, plany budowy nowej ekspozycji w Narodowym Muzeum Techniki w Warszawie, budowę Muzeum Archeologii Podwodnej i Rybołówstwa Bałtyckiego w Łebie (nowy oddział Narodowego Muzeum Morskiego w Gdańsku).

W ochronę zabytków techniki wojskowej zaangażowanych jest również wiele instytucji pozamuzealnych, jak m.in. nowo utworzona jednostka MON i MKiDN: Międzynarodowy Ośrodek Szkolenia i Badań nad Dziedzictwem Kultury w Zagrożeniu, oraz Inspektorat Wsparcia Sił Zbrojnych RP, który koordynuje proces przekazywania sprzętu wojskowego wycofywanego z Sił Zbrojnych. Duże emocje wzbudził zaprezentowany projekt będący w sferze konsultacji przez NIMOZ, wspierający ochronę zabytków w formie centralnego magazynu eksponatów.

Dyskusje muzealników dotyczyły także współpracy pomiędzy muzeami a inwestorami przy rewitalizacji obiektów zabytkowych na cele muzealne, nowelizacji ustawy o Agencji Mienia Wojskowego dotyczącej przekazywania sprzętu wojskowego bez niszczenia zabytkowych obiektów (pozbawianie cech bojowych), wypracowania modułowego systemu zadaszeń obiektów wielkogabarytowych.

Wnioski zgłaszane podczas Seminarium zostaną uwzględnione w protokole powołanej Komisji Wnioskowej, w skład której weszli: Jarosław Łuczak (Kierownik Wielkopolskiego Muzeum Wojskowego w Poznaniu), Andrzej Urbański (Wicedyrektor Muzeum Zamojskiego) i dr Roman Kozłowski (Adiunkt w Muzeum Sił Powietrznych w Dęblinie).

W trzecim dniu Seminarium wyruszyliśmy w podróż studyjną po terenie Garnizonu Dęblin. Na szlaku odwiedziliśmy miejsca związane z historią i rozwojem „Szkoły Orląt” i Twierdzy Dęblin: wieża kierowania lotów, domek pilota, wyposażenie osobiste załogi samolotu, nowe samoloty szkoleniowe M-346 „Bielik” , hangary szkoleniowe Centrum Szkolenia Inżynieryjno Lotniczego (m.in. pokazowy F-16 – blok 15. ), symulatory samolotów i śmigłowców w kompleksie dydaktycznym Lotniczej Akademii Wojskowej. Podróż zakończyliśmy spacerem historycznym po terenie Cytadeli Twierdzy Dęblin i galerii historycznej Nadwiślańskiego Stowarzyszenia Historii Militarnej.

opracowanie: Malwina Markiewicz

zdjęcia: Mirosław Czaplicki, Jacek Zagożdzon, Malwina Markiewicz

galeria foto: GOOGLE