Samolot wielozadaniowy CSS-13

Próba zbudowania polskiego samolotu szkolnego była w powojennych realiach politycznych i gospodarczych prawie niemożliwa.  Powstało kilka konstrukcji, które nie wyszły ze stadium prototypów, niektórym jednak udało się dojść do produkcji seryjnej, ale powstały w niewielkiej ilości (jak np. TS-8 Bies, Junak). Koniec lat 40-tych XX wieku determinował jednak zamówienia większej ilości nowoczesnych samolotów niezbędnych do wyszkolenia nowych kadr pilotów w otwieranej Zjednoczonej Szkoły Lotniczej w Zamościu i Oficerskiej Szkole Lotniczej Wojska Polskiego w Dęblinie. Na powojennych lotniskach użytkowano przestarzałe egzemplarze samolotów m.in. UT-2 czy PO-2.

W 1947 r. Centralne Studium Samolotów otrzymało polecenie opracowania dokumentacji licencyjnej radzieckiego samolotu Po-2, konstrukcji Nikałaja Polikarpowa.

Prace te podjęła grupa inżynierów i techników pod kierownictwem inżyniera Stanisława Lasoty, przystosowując maszynę do polskich warunków. Produkcją samolotów zajął się polski przemysł lotniczy.

Oznaczenie samolotu zostało zmienione na CSS-13. Produkcję samolotu realizowano w WSK-Mielec i potem WSK-Okęcie. Silniki M-11 D produkowały dwie fabryki; PZL Rzeszów i PZL Wrocław Fabryka Silników Nr 3 „Fasil”. Śmigła produkowano WSK Nr 4 na Okęciu. Przyrządy i osprzęt produkowano w WSK Warszawa II.

W grudniu 1948 r. wytwórnię opuścił prototyp maszyny z numerem fabrycznym 48-013 i znakami rejestracyjnymi SP-AKZ. Pierwszy lot wykonano w dniu 18.12.1948 r., a pilotami byli Ludwik Lech i Kazimierz Tyrlik.

Samoloty tego typu, popularnie zwane „Pociakami” lub „Papajami” były wykorzystywane przez lotnictwo wojskowe, rolnicze, sanitarne oraz przez aerokluby. Samoloty te trafiły także do Oficerskiej Szkoły Lotniczej w Dęblinie.

Do roku 1955 wyprodukowano około 500 sztuk. Z tej liczby około 300 maszyn trafiło do Polskiego Wojska. Większość CSS-13 skreślono ze stanu na przełomie lat 60-tych/70-tych, pojedyncze egzemplarze eksploatowano kilka lat dłużej, nawet do 1976 r.

Samolot CSS-13 na trwałe wpisał się do historii Polskiego Lotnictwa. Na nim pierwsze kroki stawiali piloci w latach 50-tych i 60-tych. CSS-13 był pierwszym samolotem w PRL budowanym na masową skalę przez polski przemysł.

Publikacja „Samolot wielozadaniowy CSS-13”  jest drugą wydaną pozycją wspólnie z Wydawnictwem Stratus. Współpraca rozpoczęta książką Andrzeja Glassa „Samolot szkolno-łącznikowy RWD-8”, będzie miała swoją kontynuację również w tym roku. Pragniemy przedstawić wybrane egzemplarze związane ze szkoleniem i uzbrojeniem polskiego lotnictwa wojskowego.

Wydawnictwo jest naszym wkładem w program obchodów 10. rocznicy utworzenia Muzeum Sił Powietrznych w Dęblinie– instytucji powołanej w 2011 roku z inicjatywy pasjonatów awiacji, ogólnopolskich środowisk seniorów lotnictwa wojskowego oraz żołnierzy Sił Powietrznych.

Żywimy nadzieję ze publikacja ta trafi do rąk szerokiego grona odbiorców, a dzieje tego samolotu szkolno-treningowego będą inspiracją do poznania ponad 100- letniej historii polskiego lotnictwa.

z lotniczym pozdrowieniem

Paweł Pawłowski

Dyrektor Muzeum Sił Powietrznych w Dęblinie