wystawa "Skrzydlata Husaria"

W tym roku obchodzimy 400. rocznicę pierwszej bitwy pod Chocimiem 1621r. gdzie w decydującym starciu najważniejszą rolę dla polskiego zwycięstwa nad Turkami odegrała husaria polska, której barwne skrzydła przyozdabiają orła lotniczego. Walory bojowe tej nowo powstałej broni przyrównywano do XVII – wiecznej husarii, stąd powiedzenie – „lotnictwo husarią XX, XXI wieku”.

Husaria pojawiła się w Polsce na początku XVI wieku jako lekkozbrojna formacja wspierająca ciężkozbrojnych. Pod koniec XVI wieku, za czasów Stefana Batorego, formacja zaczęła przekształcać się w jazdę cięższą. Wówczas jej zadaniem stało się przełamywanie szeregów wroga. Husaria szła do ataku jako pierwsza i impetem swojej szarży rozrywała szyki przeciwnika. – Można ją nazwać młotem bojowym polskiej armii, a jej zadanie było podobne do roli współczesnych wojsk pancernych i lotnictwa uderzeniowego.

Charakterystycznym elementem rynsztunku husarii były przymocowane do siodła skrzydła. Do dziś historycy spierają się, jaka była ich główna rola. Zdaniem jednych miały swoim wyglądem wywoływać popłoch wśród koni przeciwnika. Inni uważają, że chroniły jeźdźca przed zarzuceniem arkana na szyję. Historycy jednak snują przypuszczenie, że skrzydła przeznaczone były głównie do ozdoby i jako znak rozpoznawczy formacji podczas parad.

Bitwa pod Chocimiem (2 września – 9 października 1621)

Bitwa pod Chocimiem (2 września – 9 października 1621) – bitwa stoczona między wojskami Rzeczypospolitej i Turcji w ramach wojny polsko-tureckiej w latach 1620-1621, nazywanej też wojną chocimską.

Zagrożona agresją turecką Rzeczpospolita wystawiła w 1621 roku armię liczącą 80 tys. ludzi. Znaczną jej część, bo 25–26 tys. wojsk zaciężnych, oddano pod dowództwo hetmana wielkiego litewskiego Jana Karola Chodkiewicza, który poprowadził ją pod Chocim i zamknął się tam w warownym obozie. Wkrótce dołączył do niego Piotr Konaszewicz Sahajdaczny z ok. 20 tys. Kozaków. Obóz polski położony był nad rzeką i otoczony 8-kilometrowym murem. Na lewo od Polaków rozbili obóz Kozacy, chroniąc go podwójnym rzędem okopanych wozów.

2 września przednia straż 100-tysięcznej armii tureckiej podeszła pod Chocim i z marszu uderzyła na obóz kozacki. Szturm ten został jednak odparty, podobnie jak i kolejne, podejmowane 4 września. W jednym z kontrataków Kozacy zdobyli kilka dział i dotarli aż pod sam obóz nieprzyjaciela. 7 września Turcy wdarli się do obozu polskiego, jednak zdecydowany kontratak jazdy husarskiej prowadzony przez samego hetmana wyparł ich poza wały. Nieudane próby zdobycia obu obozów skłoniły Turków do rozpoczęcia regularnego oblężenia.

Działania zaczepne ograniczyli do bombardowania obozów. Tymczasem 4 września zmarł hetman Chodkiewicz, a dowództwo po nim objął regimentarz Stanisław Lubomirski. Widząc bezskuteczność swoich poczynań, zagrożeni polską odsieczą Turcy podjęli rokowania.

9 października podpisano układ, w którym Polacy zobowiązali się powstrzymywać napady Kozaków na terytoria tureckie, Turcy zaś najazdy tatarskie na ziemie Rzeczypospolitej. Układ ten został zawarty w sytuacji krytycznej, gdyż Polakom brakowało już żywności i prochu. Straty poniesione przez obie strony były wysokie, po stronie polskiej wynosiły 2 tys. poległych i 3 tys. zmarłych z głodu i chorób, 2,7 tys. dezerterów oraz 6,5 tys. poległych i zmarłych Kozaków. Straty tureckie ocenia się na 40 tys. poległych i zmarłych.

Polskie lotnictwo wojskowe początkowo nie różniło się umundurowaniem od innych rodzajów broni – używano w nim mundurów w kolorze khaki oraz rogatywek z żółtym otokiem i orzełkiem wojskowym . W  1936  r.  wprowadzono  zupełnie  nowy  mundur  w  używanym  do  dziś  kolorze  stalowym,  okrągłą  czapkę  oraz nowy wzór orzełka, który jako obramowanie otrzymał husarskie skrzydła, będące zarówno nawiązaniem do polskich zwycięstw pod Kircholmem( 1605r.), Chocimiem (1621, 1672) i Wiedniem (1683r), jak i lotnictwa. Orzełek ten był używany w polskim lotnictwie na Zachodzie  podczas całej II wojny światowej. Po wojnie, w ludowym Wojsku Polskim pozbawiono go korony, którą przywrócono na swoje miejsce po 1989 r.

Opr. dr Roman Kozłowski

w galerii: obraz Wojciecha Kossaka „Hetman Jan Karol Chodkiewicz z husarią w 1621 r pod murami Chocimia” (1936 r.) ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie