Tajemnice stężyckich koszar.

Początki stężyckich koszar sięgają początków 11 Dywizjonu Artylerii Przeciwlotniczej (dalej: daplot), który utworzono rozkazem Ministra Spraw Wojskowych  z  dnia 23 września  1937 r. Dywizjon ten w założeniu miał bronić „nieba” nad Dęblinem. Pierwszy rocznik wcielono w lutym 1938 r., a skoszarowany został przy 28 Pułku Artylerii Lekkiej w Zajezierzu. W tym samym czasie rozpoczęto budowę nowoczesnego kompleksu koszarowego w Stężycy na tzw. „gródce”.

Budynki koszarowe były budowane przez firmy Webera i Polkowskiego pod nadzorem Przedstawiciela Ministerstwa Spraw Wojskowych. Budowa koszar miała ogromne znaczenie ekonomiczne dla miejscowej ludności, a szczególnie dla społeczności stężyckiej. Koszary ukończono w początkach 1939 r. Kadra i żołnierze 11 daplot opuścili dotychczasowe miejsce stacjonowania w Zajezierzu i z dniem 10 maja 1939 r. zajęli koszary  w Stężycy.

11 daplot przeszedł reorganizację i z 2-bateryjnego stał się 3-bateryjny. Pierwszą baterię wyposażono w nowoczesne armaty kalibru 40 mm wz. 36 „Bofors” oraz ciągniki artyleryjskie C2P. Pozostałe dwie baterie miały półstale armaty kalibru 75 mm wz. 97/25 na pomostach.

Należy wspomnieć, że pierwszym dowódcą i organizatorem 11 Dywizjonu był kpt./mjr Roman Niemczyński (1 IX 1937 – 9 I 1939), drugim i ostatnim mjr Wiktor Bogucki (16 I 1939 – 31 VIII 1939).

Niestety, nie dane było długo „zagrzać miejsca” żołnierzom, bowiem 24 sierpnia 1939 r. zarządzono mobilizację i przejście na stanowiska bojowe. 11 daplot wystawił dwie baterie motorowe artylerii przeciwlotniczej typ „A” dla 2 i 22 DP oraz 111 Dywizjon Półstały Art. Plot. dla OPL Dęblina. Baterie (111,112,113 i 114), 111 daplot zajmowały stanowiska wokół Dęblina i broniły go do 9 września 1939 r. Następnie na rozkaz ppłk Ireneusza Kobielskiego opuściły stanowiska i rozpoczęły wycofywanie się w kierunku Kocka, Brześcia i Łucka, a stąd ponownie w kierunku Kocka, gdzie rozwiązano dywizjon.

2 Bateria Motorowa Art. Plot. Typ „A”, której dowódcą był por. sł. st. Alfred Adam Słociński początkowo była przydzielona do 2 DPLeg., ale ostatecznie weszła w skład OPL Dęblina i jako ostatnia jednostka plot. go opuściła. Swój szlak bojowy zakończyła pod koniec września 1939 r.

22 Bateria Motorowa Art. Plot. Typ „A”, której dowódcą był por. rez. Janusz Makarczyk, była przydzielona do 22 DPG, ale podobnie jak 2 baplot jej przydział zmieniono i weszła w skład OPL Sandomierza. Później bateria walczyła w pierwszej bitwie tomaszowskiej, podczas której zakończyła swoją działalność bojową.

W pozostawionym budynku we wrześniu rozlokowano szpital wojenny typu II nr 107, który przeniesiony został tutaj z Ballonnej, ze względu na częste bombardowania. W tym szpitalu 8 września 1939 r. z odniesionych ran zmarł ppłk Edward Błaszczyk dowódca 51 pal rez. Początkowo pochowano go w pobliżu koszar. W 1941 r. ekshumowano ciało i przeniesiono na cmentarz wojskowy, obecnie komunalny w Dęblinie. Nie znamy dokładnej liczby żołnierzy którzy tu zmarli, dało się ustalić zaledwie dwa nazwiska: ppor. Adolfa Burzyńskiego (zm. 20 września 1939 r.) i prawdopodobnie szer. Jankiela Polaczka (zm. 26 września 1939 r.). Z tego faktu możemy wywnioskować, że szpital funkcjonował prawdopodobnie do końca września 1939 r. Wkrótce teren zajęli i przejęli (druga dekada września) Niemcy i urządzili tu własny szpital Reserve Kriegs Lazarett. Załoga szpitala składała się z: majora (lekarz), 2 oficerów (lekarzy), 4 podoficerów sanitarnych, 40 sanitariuszek, 2 oficerów inspektorów, podoficera szefa, kaprala (dowódca warty) i 38 szeregowców. Oficer w stopniu majora był komendantem szpitala i jednocześnie Ortskomendantem dla Gminy Stężyca. Oprócz Niemców w szpitalu zatrudnieni byli Polacy, głównie jako personel pomocniczy. W międzyczasie szpital zmienił nazwę na „Ortslazarett Stenzyca”. Po napaści na Związek Radziecki stopniowo, a potem w coraz większej liczbie napływali tu ranni z frontu wschodniego (w tym z odmrożeniami). Mróz na froncie wschodnim przekraczał – 40º C.  W  sumie zmarło tu nie mniej niż 700 żołnierzy niemieckich. Zdarzały się przypadki, gdy pomoc lekarską okazywano Polakom.

21 lipca 1944 r. I pluton AK pod dow. Jana Pielachy ps. „Świerk”, III pluton AK pod dow. Antoniego Szyjki ps. „Leśny” i pluton BCH pod dow. Władysława Celeja ps. „Czajka”, pod komendą ppor. Klemensa Kurzypa ps. „Wojtyński” opanowały kompleks koszarowo-magazynowy w Stężycy. Pod koniec lata teren jednostki przejął 174 Pułk Piechoty Armii Czerwonej. Potem po zakończeniu działań wojennych teren przejęło Wojsko Polskie. W 1948 r. Rozkazem MON Nr 215 z dn. 6 grudnia 1948 r. utworzono Składnicę Przechowywania i Konserwacji Samochodów Rezerwowych. Następnie przez kolejne lata jednostka przechodzi reorganizację, aż ostatecznie JW nr 1175 uległa rozwiązaniu. Sam budynek koszarowy pełnił swoją funkcję do lat 90-tych, a potem częściowo był wykorzystywany jako magazyn.

W 2002 r. nastąpiło wydzielenie terenu z budynkiem koszarowym od reszty jednostki wojskowej. 18 lipca 2002 r. budynek koszarowy został wydzierżawiony na potrzeby gimnazjum. Od dnia 9 grudnia 2004 r. budynek gimnazjum stanowił własność Gminy Stężyca. Gimnazjum zajmowało budynek do początków grudnia 2014 r. Następnie zostało przeniesione do wybudowanego Centrum Edukacyjno-Sportowego. Opustoszały budynek został wystawiony na sprzedaż i nabył go prywatny przedsiębiorca. Obecnie trwają w nim prace adaptacyjne do nowego przeznaczenia. Tak rozpoczyna się kolejny rozdział historii budynku koszarowego. Po sąsiedzku za ogrodzeniem są pozostałe budynki należące do przedwojennego 11 daplot. Nadal są użytkowane przez Wojsko Polskie.

Jarosław Frąckiewicz