o Komendancie Wyklętym

Spotkanie połączone z projekcją filmu „Komendant Zagończyk” zgromadziło liczną widownię w auli Muzeum Sił Powietrznych 1 marca 2019 r. Wydarzenie zorganizowane zostało z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Dęblina z okazji Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych. Przedstawiona w filmie Przemysława Bednarczyka, sylwetka Jerzego Franciszka Jaskulskiego ps. „Zagon”, „Zagończyk” – żołnierza Armii Krajowej i działaczu Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość, który po zakończeniu II wojny światowej, przeszedł do tzw. drugiej konspiracji i rozpoczął walkę z nowym komunistycznym przeciwnikiem, została uzupełniona o wprowadzenie historyczne wygłoszone przez Grażynę Szczepańską (Prezes TPD) oraz Stefana Sieka z Izby Historyczno-Regionalnej w Sieciechowie. Losy jednego z najważniejszych komendantów organizacji niepodległościowych były ściśle związane z Dęblinem i okolicami. Wielu mieszkańców Dęblina służyło w jego oddziale. W filmie wspomina się min. zamach na kata Dęblina – Petersena oraz wyzwalanie Końskowoli.

Widzów powitała Burmistrz Miasta Dęblin Beata Siedlecka oraz dyrektor Muzeum Paweł Pawłowski.

Po seansie miała miejsce żywa dyskusja, której owocem są fotografie oraz relacje dotyczące żołnierzy Mariana Bernaciaka ps.„Orlika”, które przekazał do zbiorów Muzeum Sił Powietrznych pan Maciej Cenkiel z Dęblina.

Film powstał na podstawie książki „Komendant Zagończyk” Ryszarda Śmietanki Kruszelnickiego, historyka z kieleckiej delegatury IPN, a także na podstawie akt i dokumentów przechowywanych w Instytucie Pamięci Narodowej.

Franciszek Jaskulski urodził się 16 IX 1913 r. w Niemczech. 1 IX 1939 r. zgłosił się na ochotnika do wojska (wcielony do 68 pp). Walczył w obronie Warszawy, po jej upadku dostał się do niewoli. W tym samym roku, w październiku, udało mu się uciec. Powrócił do Wielkopolski i natychmiast zajął się organizacją działalności konspiracyjnej wśród młodzieży. Po nawiązaniu kontaktu ze Związkiem Walki Zbrojnej, działał w ramach struktury tej organizacji w pow. krotoszyńskim. Skierowany przez Niemców do pracy przymusowej na kolei, włączył się tam w działalność sabotażowo-dywersyjną. Rozpracowanie w 1942 r. przez gestapo siatki konspiracyjnej sprawiło, iż zmuszony był uciekać na Lubelszczyznę. Tam wstąpił do Armii Krajowej. Na przełomie 1943 i 1944 r. stanął na czele pododdziału, od pseudonimu dowódcy zwanego Oddziałem Leśnym „Zagona”. Pełnił także funkcję zastępcy dowódcy Oddziału Dyspozycyjnego Kedywu (ppor. Mariana Sikory). Oddział partyzancki dowodzony przez Jaskulskiego, operujący głównie na terenie powiatów: puławskiego i łukowskiego, wyspecjalizował się w dywersji kolejowej (co najmniej 23 akcje). Partyzanci „Zagończyka” brali również udział w walkach z oddziałami AL Bolesława Kowalskiego i Mikołaja Parmanowa, zwalczającymi wówczas niekomunistyczną partyzantkę. W okresie „Burzy” oddział „Zagona” został włączony do 2 kompanii 15 pp i uczestniczył w walkach z wycofującymi się Niemcami (m.in. Kurów i Końskowola). W sierpniu 1944 r. brał udział w marszu na pomoc powstańczej Warszawie.

3 listopada 1944 r. Franciszek Jaskulski został aresztowany w Lublinie i po procesie (8 I 1945 r.) skazany na karę śmierci. 26 stycznia 1945 r. wyrok śmierci zamieniono na 10 lat. Karę odbywał w więzieniu we Wronkach, skąd uciekł. Powrócił na Lubelszczyznę, gdzie pod koniec 1945 r. ponownie nawiązał kontakt z kpt. Marianem Bernaciakiem ps. „Orlik”, który przekazał mu polecenie zorganizowania struktur WiN na Kielecczyźnie. Na początku 1946 r. około 100-osobowy oddział pod dowództwem por. Jaskulskiego przeszedł z powiatu puławskiego na druga stronę Wisły. W ciągu kilku miesięcy powstała duża i prężnie funkcjonująca nowa struktura podziemna (największa w historii zbrojnego podziemia niepodległościowego na Kielecczyźnie) – Inspektorat Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość o krypt. Związek Zbrojnej Konspiracji. ZZK podlegało 10 grup partyzanckich; powołano do życia nowe placówki, rejony i obwody (m.in. Kozienice, Radom, Iłża). Organizacja posiadała także placówki w Gdańsku, Łodzi, Krakowie i Krotoszynie. W okresie największego rozwoju ZZK liczył 1000-1100 członków. Oddziały, grupy i patrole ZZK przeprowadziły wiele akcji zbrojnych: starcia z grupą operacyjną NKWD, UB i MO w Laskach i Ponikwie (18 II 1946 r.), opanowanie Pionek (10 IV), Skaryszewa (26 i 28 V), Szydłowca (1 VI), Zwolenia (15 VI; następnie zgrupowanie oddziałów partyzanckich ZZK pod dowództwem por. „Zagończyka”, w marszu na PUBP w Kozienicach, stoczyło bitwę z oddziałem Armii Czerwonej), Lipska (3 VII), potyczka z grupą KBW pod Skaryszewem (18 VII), w której został zabity dowódca KBW w woj, rzeszowskim płk. Alfred Wnukowski. W okresie wiosenno-letnim 1946 r. ZZK stworzył sytuację dwuwładzy na terenach powiatów kozienickiego i radomskiego (szczególnie Puszczy Kozienickiej), silna i skuteczna była tam również akcja propagandowa podziemia. W takich „wolnych strefach” zasięg oddziaływania władzy komunistycznej był minimalny.

26 VII 1946 r. w Jedlni-Letnisko (siedziba Komendy ZZK), na skutek zdrady bliskiego współpracownika, por. Jaskulski został aresztowany i przewieziony do gmachu WUBP w Kielcach. Prawdopodobnie we wrześniu 1946 r. rozpoczął przygotowania do ucieczki z aresztu. Ze względu na agenturę UB plan się nie udał. 17 I 1947 r. Wojskowy Sąd Rejonowy w Kielcach skazał go na karę śmierci, wyrok został utrzymany przez Najwyższy Sąd Wojskowy. Wyrok śmierci wykonano 19 II 1947 r., na trzy dni przed ogłoszeniem amnestii. 6 XII 1991 r. Sąd Wojewódzki w Kielcach wydał postanowienie unieważniające wyrok byłego WSR w Kielcach, uznając, że „Franciszek Jaskulski skazany [został] za czyny związane z działalnością na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego”.

Śledztwo prowadzone przez prokuratora Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamięci Narodowej wykazało, że niektóre czynności procesowe z 1947 r. oraz okoliczności wykonania wyroku śmierci zasługują na miano „zbrodni komunistycznej”. W 2009 r. por. Franciszek Jaskulski został pośmiertnie uhonorowany przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polski Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Biogram: http://zolnierzeniezlomni.com.pl/niezlomni/franciszek-jaskulski