Armata przeciwlotnicza 85 mm, wz. 1939 52-K (KS-12)

Sygn. MSP/U/119
Eksponat przekazany przez 16 Wojskowy Oddział Gospodarczy

Producent: Huta Stalowa Wola, Polska na licencji ZSRR

Rok produkcji: 1953

Kaliber: 85 mm
Wymiary marszowe:
dł.7150, szer. 2150, wys. 2160 mm
Prześwit: 400 mm
Wymiary bojowe:
dł. 5260, szer. 4750, wys. 1800 mm
Wysokość linii ognia: 1450 mm
Długość lufy: 4420 mm
Kat ostrzału w poziomie: 360°
Kąt ostrzału w pionie: od -3° do +84° stopni
Donośność pionowa maksymalna: 10500 m
Donośność pionowa skuteczna: 8400 m
Donośność pozioma: 15500 m
Szybkostrzelność: 15 – 20 strz./min
Załoga: 7
Dane przykładowej amunicji:
Odłamkowa O-365
Masa naboju: 16,3 kg
Masa pocisku: 9,54 kg
Zapalnik: KTM-1 lub KTM-1-U
Prędkość wylotowa: 793 m/s
Przebijalność pancerza, używając amunicji tępogłowicowej BR-365 na dystansie:
100 m – 119 mm,

3000 m – 70 mm

Masa własna: 4600 kg

Prędkość holowania:

• po drogach asfaltowych: 15 km/h
• po drogach bitych: 10 km/h
• po bezdrożach: 7 km/h

Armata rodziny 52-K (KS-12) – holowane działo przeciwlotnicze. Lufa armaty posiada 24 bruzdy i zakończona jest hamulcem wylotowym. Pod lufą umieszczony jest hydrauliczny opornik, a nad nią hydropneumatyczny powrotnik. Oporopowrotnik wyposażony jest w regulator odrzutu w zależności od kąta podniesienia lufy. Zamek półautomatyczny ryglowany jest poprzez pionowy klin ślizgowy. Mechanizmy podniesieniowy i kierunkowy oparte są na pojedynczych sektorach kół zębatych. Podwozie dwuosiowe czterokołowe. Działo wyposażone było w cztery mechaniczne podnośniki, na których było opierane w położeniu bojowym. W celu osłony obsługi działo posiada tarczę ochronną, Poza siłami zbrojnymi ZSRR podczas II wojny światowej w armaty te wyposażone były również oddziały Ludowego Wojska Polskiego. Po zakończeniu działań wojennych armaty przeciwlotnicze 85 mm wz. 1939 produkowane były licencyjnie w Polsce, w Hucie Stalowa Wola, w wersji KS-12. Prezentowany eksponat wykorzystywany był przez 61 Pułk Rakietowy Obrony Powietrznej w Skwierzynie.

„W drugiej połowie 1937 r., w Biurze Konstrukcyjnym Fabryki nr 8 im. M. I. Kalinina w podmoskiewskich Podlipkach (od grudnia 1938 r. Kaliningrad), zespół konstruktorów pod kierownictwem G. D. Dorochina opracował projekt modernizacji armaty przeciwlotniczej kal. 76 mm wz. 1931 r. 3K stawiając na jej łożu lufę kalibru 85 mm o długości 4 693 mm (55,2 klb.). Projekt uzyskał aprobatę Głównego Zarządu Artylerii, który zainteresował się nim na tyle, że polecił Fabryce nr 8 wykonanie doświadczalnego egzemplarza nowej armaty, która miała strzelać pociskami o masie 9,2 kg z prędkością początkową 800 m/s. Aby ograniczyć siły odrzutu działające na lawetę podczas strzelania, lufę planowano wyposażyć w hamulec wylotowy. Z postawionym zadaniem fabryka uporała się bardzo szybko i już w styczniu 1938 r. ukończono budowę prototypu 85 mm lufy zabudowanej na zmodyfikowanej lawecie armaty 3K i przeprowadzono pierwsze próby na terenie zakładu. Armata otrzymała oznaczenie fabryczne 52-K. W lutym 1938 r. odbyły się pierwsze próby poligonowe na Sofrinskim Poligonie Naukowo-Badawczym w pobliżu Moskwy, a w okresie od 8 lipca do 25 września kolejne badania, tym razem na 24. Naukowo-Doświadczalnym Poligonie Artylerii Przeciwlotniczej (ros. 24. NIZAP – Nauczno-Ispytatielnyj Zienitno-Artillerijskij Poligon) w pobliżu m. Czkałow (od 1957 r. Orenburg). Wykonane próby ujawniły szereg niedostatków armaty. Problemem była niedostateczna skuteczność hamulca wylotowego, co powodowało “skoki” działa i konieczność powtórnego wycelowania po każdym wystrzale. Innym mankamentem był zwiększony, w stosunku do armaty 3K, boczny rozrzut pocisków. Pomimo wymienionych zastrzeżeń założone charakterystyki balistyczne działa zostały potwierdzone. Prototyp poddano dalszym modyfikacją: opracowano nowy hamulec wylotowy rozpraszający około 30 % energii odrzutu, zwiększono powierzchnię oporową klina i nasady zamkowej, wprowadzono łoże i podwozie ZU-8 pochodzące od 76 mm armaty przeciwlotniczej wz. 1939 r., będącej modyfikacją armaty 3K. Dopracowany prototyp armaty w okresie od 21 kwietnia do 10 sierpnia 1939 r. poddano badaniom na 24. NIZAP. W trakcie ich trwania armata oddała 1100 wystrzałów i przejechała 500 km. Na podstawie pomyślnych wyników badań armatę rekomendowano do przyjęcia do uzbrojenia i do produkcji seryjnej. Pod koniec sierpnia 1939 r. Główny Zarząd Artylerii zamówił dwadzieścia armat partii próbnej w Fabryce nr 8, którą jednocześnie wyznaczono do produkcji seryjnej nowego działa. Armatę przyjęto do uzbrojenia pod nazwą “85 mm korpuśna armata przeciwlotnicza wz. 1939 r.”, a 10 maja 1940 r. Główny Zarząd Artylerii przyznał jej indeks 52-P-365. W Kaliningradzie armaty produkowano seryjnie do jesieni 1941 r. Na przełomie października i listopada główną część fabryki wraz z Biurem Konstrukcyjnym ewakuowano do Swierdłowska, gdzie już w grudniu 1941 r. wyprodukowano pierwsze armaty 52-K.

Podczas wojny w Fabryce nr 8 pod kierunkiem G. D. Dorochina wielokrotnie modernizowano 85 mm armatę przeciwlotnicza wz. 1939 r. wprowadzając między innymi: w 1942 r. – mechanizmy podniesieniowe i kierunkowe z jedną prędkością nastawiania lufy (w miejsce wcześniej stosowanych mechanizmów posiadających dwie prędkości) oraz zmodernizowane podwozie ZU-13, w 1943 r. – lufę jednolitą w miejsce lufy z rurą rdzeniową, tarczę ochronną oraz nastawnicę zapalnika. Kolejne zmiany wprowadzono na początku 1944 r. w tym: mechanizm półsamoczynnego działania typu mechanicznego – krzywkowego (w miejsce mechanizmu typu mechanicznego – bezwładnikowego) oraz nowy celownik z niezależną linią celowania. Uproszczona ponadto niektóre zespoły, a w powrotniku zastosowano mechanizm samoczynnej regulacji szybkości powrotu. Po ostatnich modernizacjach i pomyślnych badaniach, w lutym 1944 r. nowa wersja armaty została wdrożona do produkcji seryjnej pod oznaczeniem fabrycznym KS-12 oraz przyjęta do uzbrojenia. Pomimo pewnych różnic konstrukcyjnych armaty 52-K i KS-12 posiadały jednakowe charakterystyki taktyczno – techniczne.

W tym miejscu niezbędne jest krótkie wyjaśnienie dotyczące oznaczeń produkowanych seryjnie dwóch wersji 85 mm armaty przeciwlotniczej z lufą o długości 55,2 klb. W rosyjskiej literaturze popularno-naukowej (autorzy S. I. Pietuchow, I. W. Szestow, A. B. Szyrokorad) używane są oznaczenia “85 mm armata przeciwlotnicza wz. 1939 r. 52-K” (wersja wytwarzana do początku 1944 r.) oraz “85 mm armata przeciwlotnicza wz. 1943 r. KS-12” (wersja produkowana od lutego 1944 r., po ostatniej modernizacji m. in. z mechanizmem półsamoczynnego działania typu krzywkowego). W Wojsku Polskim, w instrukcjach dotyczących budowy i eksploatacji armaty, obydwie te wersje oznaczano jako “85 mm armata przeciwlotnicza wz. 1939 r.”. Z kolei w instrukcjach dotyczących przyrządu kierowania ogniem PUAZO-6 pierwszą wersję określano jako “85 mm armata przeciwlotnicza wz. 1939 r.”, natomiast w odniesieniu do drugiej zamiennie stosowano także oznaczenie “85 mm armata przeciwlotnicza wz. 1939 r. KS-12”.

W Związku Radzieckim armaty przeciwlotnicze kalibru 85 mm wz. 1939 r. produkowano wyłącznie w Fabryce nr 8 im. M. I. Kalinina, początkowo w Kaliningradzie, a później w Swierdłowsku. W poszczególnych latach ich produkcja wynosiła: 1939 r. – 20 szt., 1940 r. – 940 szt., 1941 r. – 3 371 szt., 1942 r. – 2 761 szt., 1943 r. – 3 715 szt., 1944 r. – 1 903 szt., 1945 r. – 712 szt. Ogółem wyprodukowano 13 422 armaty w wersji 52-K i KS-12.” [za: ppłk w st. spocz. mgr inż. Adam Wyderko – infowsparcie.net]