Rajd szlakiem historii Dęblina

W sobotę 26 lutego 2022 r. wyruszyliśmy wspólnie z przewodnikami by poznać dziedzictwo kulturowe naszej małej ojczyzny – Dęblina. Pieszy rajd szlakiem historii miasta zorganizowany został z okazji Międzynarodowego Dnia Przewodników Turystycznych.

Wycieczka była także okazją do podpatrywania pracy przewodników turystycznych. Trasę rajdu obsługiwali przewodnicy z Muzeum Sił Powietrznych: Paweł Pawłowski i Jacek Zagożdżon oraz Prezes Towarzystwa Przyjaciół Dęblina – pani Grażyna Szczepańska.

Spod miejsca zbiórki ruszyliśmy zwartym szykiem do centrum miasta. Szlak spaceru wiódł przez utworzone w 2005, na placu przy Pomniku Bohaterskim Lotnikom Dęblińskiej Szkoły Orlą roku: Aleję Gwiazd Polskiego Lotnictwa i Aleję Zasłużonych dla Miasta Dęblin. Pomnik wzniesiony został w 1969 roku według projektu artysty plastyka Stanisława Strzyżyńskiego z Nałęczowa, przy współpracy artysty plastyka Juliusza Kłeczka.

Następnym punktem była wizyta w Kościele pw. św. Piusa V – parafia erygowana została w 1929 roku. Kościół parafialny w formie murowanej, wybudowany został w latach 1975-1981, staraniem ks. Mieczysława Szuciaka., w miejscu dawnego kościoła drewnianego (przeniesionego na ul. Wiślaną w Dęblinie). Szczególne miejsce w kościele zajmuje kaplica ku czci polskich lotników powstała w latach 80-tych XX. W oknach widoczne są witraże odznak przedwojennych pułków, szkół i specjalności lotniczych. Na ścianach umieszczone są witraże godeł eskadr zgrupowanych na 1 września 1939 r. , odznaki pilota i obserwatora Marynarki Wojennej, monogramy szkół i instytucji lotniczych. Najważniejszymi eksponatami w kaplicy jest Księga Poległych oraz repliki dwóch sztandarów lotniczych: sztandaru Polskich Sił Powietrznych na Zachodzie, wyhaftowanego w Wilnie podczas okupacji i ofiarowanego polskim dywizjonom 16 lipca 1941r. ( oryginał znajduje się w Muzeum Sił Powietrznych), oraz sztandaru SPL wręczonego szkole w 1937 r. przez marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego.

W kościele znajduje się także miejsce poświęcone żołnierzom i członkom Armii Krajowej, którzy na ziemi dęblińskiej działali w czasie okupacji.

Tablice poświęcone zasłużonym mieszkańcom widoczne są także w centrum miasta. Na budynku dawnej apteki jest umieszczona tablica upamiętniająca Irenę Haase- Honorową Obywatelkę Dęblina, działaczkę harcerskiej, PCK, przewodniczącą Rodziny Gimnazjalnej, w czasie II wojny była członkiem Związku Walki Zbrojnej pod pseudonimem „Ika”. W aptece państwa Haasów mieścił się punkt kontaktowy dla partyzantów.

Tablice znajdują się także na Ratuszu miejskim: poświęcone Wojciechowi „Kostce” Leśko – sołtysowi osady Irena i Komendantowi I rejonu Armii Krajowej oraz  Doktorowi Augustowi Hipolitowi Sochackiemu – lekarzowi i społecznikowi zasłużonemu dla Miasta Dęblin.

Tuż obok ratusza, na skwerze im. Piłsudskiego, znajdują się: fontanna w kształcie Polski oraz Pomnik, na którym umieszczono elementy z odnalezionego podczas prac rewitalizacyjnych w 2012 roku pomnika Marszałka Piłsudskiego: tablica z inskrypcją poświęconą marszałkowi oraz tablica z nazwiskami Dęblinian, którzy brali udział w historycznej bitwie warszawskiej 1920 roku.

Po drugiej stronie ulicy Warszawskiej widoczne dęby posadzone na cześć m.in patrona miasta Papieża św. Jana Pawła II.

Spacer miejski wywołał przede wszystkim wśród mieszkańców wspomnienia o dawnym kinie „Bajka” oraz kawiarni „Gucio”

Jak podają źródła, miasto Dęblin powstało na bazie XIV wiecznej osady handlowej, rozwijającej się przy szlaku bursztynowym. Pod koniec XV w. była własnością rodu Tarnowskich, następnie Mniszchów. W 1836 r. Dęblin został zakupiony przez rząd rosyjski od Anny Jabłonowskiej i podarowany Iwanowi Paskiewiczowi. W latach 1838–1847 w pobliżu osady, u ujścia Wieprza do Wisły, w miejscu prężnie działającej a przesiedlonej do Rycic wsi Modrzyce, wzniesiono twierdzę rosyjską – Iwanogrod   (od imienia namiestnika Królestwa Polskiego). Autorem projektu był Iwan Dehn, budowniczy twierdz w Modlinie, Brześciu i Warszawie. W 1854 r. na gruntach folwarku Dęblin, w pobliżu twierdzy, powstała osada handlowo‑przemysłowa (centrum dzisiejszego Dęblina). Od imienia żony Paskiewicza nadano jej nazwę Irena. Historia Dęblina w okresie międzywojennym wiąże się jednak przede wszystkim z lotnictwem. Początki dęblińskiego wątku lotniczego sięgają w zasadzie 1914 roku, kiedy to w Twierdzy Iwangorod/Dęblin działała 14 Kompania Aeronautyczna – balonowa., która rozpoczęła budowę na terenie starego majątku między Masowem a Ireną pierwszego pola wzlotów. Dęblin po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. rozbudowywał się dosyć dynamicznie. Sprzyjało temu położenie w pobliżu węzłowej stacji kolejowej i ruchliwych szlaków dróg bitych. Przez krótki okres w 1920 roku w Dęblinie stacjonowała Niższa Szkołą Pilotażu (dawna, tzw. Szkoła Francuska ewakuowana do Bydgoszczy po kilku tygodniach ze względu na zbliżający się front wojny polsko-bolszewickiej. Według rejestru w 1927 roku miejscowość liczyła liczył 359 budynków i 4860 mieszkańców ( w tym 3060 narodowości żydowskiej ). Początkowo, tj do 1925 roku skupisko osady Irena koncentrowało się po lewej stronie rzeczki Mierzwiączki (obecnie Irenka), wokół samego rynku. W 1927 roku do Dęblina przeniesiono z Grudziądza Oficerska Szkołę Lotnictwa.  Prawa miejskie Dęblin uzyskał dopiero w 1954 roku.

W centrum miasta ślady dawnych mieszkańców zachowały się do dzisiaj. Nie tylko układ ulic, ale i kamieniczki z charakterystycznie zdobionymi balkonami, płyta żeliwna przy budynku Biblioteki Miejskiej z Gwiazdą Dawida, budynek Ratusza miejskiego. Na obecnej ulicy Okólnej w budynku dawnej XIX wiecznej synagogi zniszczonej podczas II wojny światowej, który po wojnie służył jako łaźnia miejska,  mieszczą się obecnie sklepy usługowe. Ciekawostką dla nas był bogato zdobiony żeliwny słupek do uwiązywania koni oraz dawna pompa wodna, przy której pan Edward Marut (TPD) wygłosił swój autorki wiersz:

Ach Ty studnio z kołowrotem z ulicy Okólnej,

Przestawiona w inne miejsce, lecz wyglądasz cudnie!

Kiedy sięgam wstecz myślami wodę rześką miałaś,

A Ireńskiej społeczności zawsze przetrwać dałaś.

Wokół Ciebie było gwarno i chrobot wiadrami,

Podjeżdżali poić konie swymi zaprzęgami.

Twa ulica pięknym brukiem była wyłożona,

Kropelkami chłodnej wody latem nasączona.

A i drzewa jakaś milszą energią tryskały,

Kołysane letnim wiatrem przybyszów witały.

Ja mieszkałem na Nadrzecznej, lecz Cię odwiedzałem,

Bo lubiłem Twoją wodę – często ją pijałem.

Dzisiaj smutna sobie stoisz, wody nie pompujesz,

Tylko ludzi zamyślonych bacznie obserwujesz…

Ostatnim punktem wycieczki było zwiedzanie Muzeum Sił Powietrznych w Dęblinie. Z nowościami na ekspozycji głównej uczestników Rajdu zapoznawał dyrektor Paweł Pawłowski. Panowie Jacek Zagożdzon i Marcin Kalbarczyk zaprezentowali krótką prelekcję na temat Pieśni Legionów Polskich we Włoszech (Mazurka Dąbrowskiego) z okazji 95. rocznicy ustanowienia jej Hymnem Polskim, 225. rocznicy powstania Legionów oraz wz. Rokiem 2022-  Józefa Wybickiego. Nasz rajd podsumowaliśmy przy wspólnym ognisku.

Pragniemy podziękować przewodnikom muzealnym oraz członkom Towarzystwa Przyjaciół Dęblina za zaangażowanie i współpracę przy organizacji tego wydarzenia.

opracowanie i zdjęcia: Malwina Markiewicz, Jacek Zagożdzon