Jan Zumbach, w 107. rocznicę urodzin

14 kwietnia 1915 roku w Ursynowie urodził się Jan Zumbach. Jeden z pilotów słynnego Dywizjonu 303 oraz jego dowódca w 1942 roku. Odważny i skuteczny, bohater wojenny, przemytnik, biznesmen – Jan Zumbach z całą pewnością był postacią nieszablonową. Dziś przypada 107. rocznica jego urodzin.

Był wnukiem szwajcarskiego emigranta i synem Eugeniusza i Haliny(z domu Gorzechowska). W 1922 roku Zumbachowie przeprowadzili się na Pomorze do Bobrowa koło Brodnicy. Tam pobierał nauki od prywatnego nauczyciela. Dalej uczył się w Państwowym Gimnazjum Męskim w Brodnicy oraz Gimnazjum Polskim im. Marszałka Stanisława Małachowskiego w Płocku, w którym w 1935 roku zdał maturę. W styczniu 1936 roku wstąpił do Szkoły Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie, gdzie 15 października 1938 roku został promowany na podporucznika pilota w grupie pilotów myśliwskich. Został przydzielony do 111 Eskadry Myśliwskiej. 26 maja 1939 roku podczas lądowania rozbił się zahaczając o stojący na lotnisku samochód. Jan Zumbach trafił do szpital a następnie poszedł na rehabilitację. W trakcie powrotu do zdrowia wybuchła II WŚ. Próbował odnaleźć swoją eskadrę, jednak po powrocie do Warszawy zawrócił i 17 września trafił do Rumunii. Następnie drogą morską dotarł do Marsylii.

Wiosną 1940 roku został przydzielony do klucza mjr. Krasnodębskiego, który później włączono w skład dywizjonu GC 1/55. W Francji wykonał kilka lotów bojowych a ostatni odbył się 17 czerwca. Po upadku Francji ewakuował się do Wielkiej Brytanii.

2 sierpnia 1940 roku przydzielono go do formującego się Dywizjonu 303, w którym następnie walczył w okresie Bitwy o Anglię i później. 9 maja 1941 roku został zestrzelony koło Dover przez Messerschmitty 109 i ranny musiał wyskoczyć z samolotu Spitfire II. 4 grudnia 1941 roku został skierowany do 58 OTU(jednostki szkolenia bojowego) w Grangemouth jako instruktor, na odpoczynek od latania operacyjnego. 23 marca 1942 roku wrócił do Dywizjonu 303 by objąć funkcje dowódcy eskadry A, a 17 maja został dowódcą tego dywizjonu. 1 grudnia 1942 r. odszedł z tej funkcji po zakończeniu tury bojowej i dostał przydział na stanowisku polskiego oficera łącznikowego w 9 grupie RAF. 15 kwietnia 1943 r. został skierowany do Wyższej Szkoły Lotniczej, a po jej ukończeniu 16 stycznia 1944 dostał przydział do bazy RAF Northolt. Dwa tygodnie później objął dowództwo III Skrzydła Myśliwskiego. 14 czerwca został przeniesiony do dowództwa 18 Sektora, a 8 lipca został dowódcą 135 Skrzydła Myśliwskiego RAF, w ten sposób został jedynym polskim lotnikiem na stanowisku dowódcy niepolskiego skrzydła. Następnie 16 lipca 1944 roku przeszedł na stanowisko dowódcy II (133) Skrzydła Myśliwskiego. 30 stycznia 1945 r. w związku z zakończeniem kolejnej tury bojowej dostał przydział do sztabu 84 grupy RAF. 7 kwietnia wracając nocą z wizyty w polskiej jednostce omyłkowo przekroczył linię frontu, po czym z braku paliwa wylądował. W konsekwencji dostał się do niewoli. Po powrocie z niewoli w maju 1945 r. pełnił funkcje sztabowe. 6 czerwca 1946 roku ostał przydział do bazy RAF Hethel gdzie stacjonowało ówcześnie III Skrzydło Myśliwskie.

Po demobilizacji pozostał na zachodzie. Wyjechał do Szwajcarii a w 1947 roku założył przedsiębiorstwo Flyaway Ltd. Które zajmowało się transportem powietrznym. Firma ta z czasem stała się przykrywką dla przemytniczej działalności Zumbacha. Przez podlegające karze działania, kilkukrotnie płacił grzywnę za nielegalny przewóz towarów. Na początku 1962 roku dał się zwerbować jako najemnik do wojsk afrykańskiej prowincji Katangi, która dążyła do secesji od Konga. Tam latał bojowo ostrzeliwując i bombardując kongijskie oddziały. Po klęsce wojsk Katangi wrócił do Francji i zajął się prowadzeniem restauracji. W 1967 roku wyjechał do Biafry w Afryce, prowincji Nigerii, która walczyła o swoją niepodległość. Latał w jej siłach powietrznych. Po zakończeniu konfliktu, powrócił do Francji i zajął się biznesem w branży gastronomiczno-rozrywkowej. Jan Zumbach zmarł 3 stycznia 1986 roku w Paryżu.

Opracowanie: Marcin Kalbarczyk

Literatura:

Gretzyngier, W. Matusiak, J. Zieliński, „Asy lotnictwa polskiego”, Warszawa 2012

https://www.polishairforce.pl/zumbach.html

zdjęcia:

1. domena publiczna– Jan Zumbach w myśliwcu Spitfire  Kadłub samolotu  zdobią dwa rzędy czarnych krzyży- liczba strąconych nieprzyjacielskich maszyn. Obok znaku 303 Dywizjonu, disnejowski Kaczor Donald wymachujący kijem baseballowym – „Donald Duck”- pseudonim Zumbacha.

2. domena publiczna- 1940 r., piloci 303. dywizjonu myśliwskiego,  od lewej: P/O Ferić, Flt Lt Kent, F/O Grzeszczak, P/O Radomski, P/O Zumbach, P/O Łokuciewski, F/O Henneberg, Sgt. Rogowski, Sgt. Szaposznikow

3. zbiory Muzeum Sił Powietrznych w Dęblinie – Jan Zumbach (po prawej) ze zniszczonym niemieckim samolotem Junkers Ju 88