80. rocznica nadania Sztandaru Polskich Sił Powietrznych

Sztandar Wileński Polskich Sił Powietrznych jest jednym z najcenniejszych oryginalnych znaków bojowych narodu polskiego. Pierwszą, która wysunęła pomysł wykonania go była Aleksandra Zasuszanka – Dobrowolska – poetka polska okresu międzywojennego, autorka słów Marsza Lotników.

Myśl o wykonaniu sztandaru dla odradzającego się na Zachodzie lotnictwa polskiego podjęła grupa lotników w  bazie Lyon-Bron we Francji. Inicjatorem był kpt. pil. Jan Hryniewicz.

Pod jego nadzorem i w myśl jego sugestii powstały wzory i rysunki sztandaru, przygotowane przez podchorążych „Szkoły Orląt”: Kazimierza Karaszewskiego, Zbigniewa Wojdę, Bronisława Śledzińskiego i  kpt. pil. Tadeusza Żeligowskiego. Projekt wzorowany był na znakach bojowych II Rzeczypospolitej. Rysunki zostały wysłane drogą konspiracyjną do okupowanego Wilna, gdzie wyhaftowano i poświęcono sztandar w kaplicy przed cudownym obrazem Matki Boskiej Ostrobramskiej Sanktuarium Miłosierdzia Bożego. Ten wspaniały odzew okupowanego Wilna był symbolem najgłębszych uczuć i powiązań Matek, Żon, Sióstr, Córek i Narzeczonych oraz wszystkich dziewcząt polskich i litewskich dla ich walczących chłopców.

Po wyhaftowaniu kurierka przewiozła go do Kowna przekazując pewnemu pracownikowi ambasady Japonii, skąd przez Skandynawię w marcu 1941 roku dotarł do Londynu.

Głowicę w postaci orła na drzewce zaprojektowała Zofia Kleczyńska, absolwentka Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Według jej projektu firma Spinks & Son wykonała odlew z zebranych wśród lotników srebrnych monet, złotych obrączek i sygnetów. Sztandar został wręczony lotnikom w bazie Swinderby koło Lincoln, miejscu stacjonowania dywizjonów bombowych 300 i 301.

16 lipca 1941 r. Inspektor PSP gen. Stanisław Ujejski przyjął sztandar z rąk Naczelnego Wodza, gen. Władysława Sikorskiego w obecności gen. Charlesa Portala, Szefa Sztabu Lotniczego RAF. Od tego dnia sztandar spędzał po kilka miesięcy w kolejnych dywizjonach PSP.

Pierwszym, który dostąpił tego zaszczytu, był Dywizjon 300. Po wojnie sztandar pozostał w Wielkiej Brytanii. Znajdował się w  ekspozycji muzealnej Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Władysława Sikorskiego w Londynie. Po upadku komunizmu, w  trakcie Światowego  Zjazdu Lotników Polskich, we wrześniu 1992 r. sztandar został przywieziony do Polski i złożony w Sali Tradycji „Szkoły Orląt” w Dęblinie.

Podczas VI Światowego Zjazdu Lotników Polskich w 2012 roku oficjalnym depozytariuszem sztandaru zostało Muzeum Sił Powietrznych w Dęblinie.

Szkice sztandaru wykonali, dwaj podchorążowie, – Zbigniew Wojda i Kazimierz Karaszewski. Całość sztandaru zaprojektowana została zgodnie z zasadami obowiązującymi wówczas w Wojsku Polskim. Tło stanowi czerwony krzyż na białym polu.

Jan Hryniewicz zakładając dalszą walkę pod skrzydłami Francji prosił by na sztandarze znalazły się również francuskie symbole, co odzwierciedlały lilie Burbonów Fleur-de-lis w czterech białych rogach głównej strony płata chorągwi, kojarzone też z liliami korony jagiellońskiej. W centrum znajduje się wizerunek Matki Boskiej Ostrobramskiej – patronki miasta Wilna. Otoczony wieńcem. W górnej części krzyża wizerunek orła białego w koronie – symbol państwa polskiego. Na dole napis BÓG HONOR OJCZYZNA. Tę stronę sztandaru zaprojektował pchor. Wojda.

Stronę odwrotną płata chorągwi, projektu Kazimierza Kraszewskiego, stanowi w części centralnej wizerunek św. Teresy z Lisieux wspartej na mieczu i krzyżu – patronki zwycięstwa Marszałka Focha. Na dole krzyża słowa „Miłość żąda ofiary” i skrzydełko Szkoły Podchorążych Lotnictwa z  Dęblina.. W wersji końcowej w górnym, lewym, białym polu znalazła się polska odznaka pilota, w prawym biało-czerwona szachownica. Na górnej części krzyża napis: „Wilno 1940”, w dolnym, lewym, białym polu odznaka Szkoły Podchorążych Lotnictwa, w prawym polska odznaka obserwatora (nawigatora) lotniczego.

opracowanie: dr Roman Kozłowski

prezentacja: Malwina Markiewicz