60 lat od pierwszego lotu TS-11 Iskra

60 lat temu, 5 lutego 1960 roku, po raz pierwszy wzniósł się w powietrze samolot TS-11 Iskra. Za sterami siedział wówczas wybitny pilot doświadczalny Instytutu Lotnictwa inż. pil. Andrzej Abłamowicz. Lot ten rozpoczął długą historię pierwszego polskiego samolotu z napędem odrzutowym.

Prace nad polskim samolotem szkolno-treningowym z napędem odrzutowym rozpoczęły się w 1957 roku. TS-11 Iskra obecnie kojarzony jest z nazwiskiem szefa zespołu konstrukcyjnego doc. mgr. inż. Tadeuszem Sołtykiem. Pierwsze litery nazwy samolotu „TS” pochodzą od inicjałów imienia i nazwiska konstruktora. Warto jednak przypomnieć, że do sukcesu Iskry przyczyniła się cała grupa wybitnych specjalistów. Poszczególnymi grupami konstrukcyjnymi kierowali: mgr inż. Jerzy Świdziński, mgr inż. Roman Sznee, mgr inż. Jerzy Lamparski, mgr inż. Lech Żurakowski, mgr inż. Sven Sonnenberg, mgr inż. Jerzy Winiarski i mgr inż. Witold Sołtyk.  W biurze konstrukcyjnym pracowali również inż. Andrzej Adamkiewicz, mgr inż. Witold Błaszczyk, inż. Jerzy Galas, mgr inż. Jerzy Jędrzejewski, inż. Bolesław Mazur, inż. Tadeusz Pszenicki, inż. Tomasz Sobecki, mgr inż. Witold Szewczyk, inż. Tadeusz Zwanicki, mgr inż. Grzegorz Szeląg i inż. Tadeusz Jurkiewicz. W pracach pomagało osiemnastu techników. Próby statyczne nowy samolot przeszedł w 1959 roku, ich rezultaty pozwoliły planować pierwszy lot. Pierwszy lot prototypu PR 02, z powodu nie posiadania jeszcze silnika odrzutowego własnej konstrukcji (prace nad nim trwały równolegle) został przeprowadzony z brytyjskim silnikiem Viper 8 który nieoficjalnie został pozyskany z Jugosławii.

5 lutego 1960 roku pilot doświadczalny Instytutu Lotnictwa, inż.. pil. Andrzej Abłamowicz,  wystartował do pierwszego w historii lotu samolotu TS-11 Iskra na lotnisku Okęcie. Lot trwał kilkanaście minut. Już w tak krótkim czasie dały się poznać dobre własności pilotażowe nowego samolotu. Kolejne próby w locie tylko to potwierdzały. Kilkanaście dni po oblocie samolot został zaprezentowały władzom państwowym, zaś jego pierwszy publiczny pokaz odbył się 11 września 1960 w Łodzi podczas Dni Lotnictwa. Drugi prototyp, już z polskim silnikiem HO-10, został oblatany przez inż. pil. Ludwika Natkańca 20 marca 1961 roku, zaś trzeci prototyp wzniósł się w powietrze w lipcu 1961 roku. Oblot trzeciego prototypu z nowym mocniejszym silnikiem SO-3 odbył się 28 kwietnia 1964 roku.

We wrześniu 1964 roku na specjalnie „odchudzonym” samolocie ustanowiono cztery międzynarodowe rekordy w klasie samolotów do 3000 kg. 2 września 1964 roku – rekord prędkości w locie po obwodzie zamkniętym 100 km – 715,6 km/h. 24 września 1964 roku – rekord prędkości w locie po obwodzie zamkniętym 500 km – 730,7 km/h. 24 września 1964 roku – rekord odległości po obwodzie zamkniętym – 510 km. 26 września rekord prędkości lotu na bazie zamkniętej 15-25 km i na nie ograniczonej wysokości – 839 km/h.

Produkcja seryjna samolotu rozpoczęła się w 1963 roku, pierwsze seryjne samoloty weszły do użytku w roku 1964. Ich głównym odbiorcami były jednostki szkolne kształcące młodych pilotów w pilotażu na samoloty odrzutowe. Był to jednak dopiero początek wieloletniej służby samolotu TS-11 Iskra.

W latach 1970–2000 samoloty TS-11 Iskra były podstawowymi płatowcami wykorzystywanymi do szkolenia przyszłych pilotów pułków bojowych użytkujących maszyny Lim-2/5/6, MiG-21, -23, -29 oraz Su-7, -20 i -22. Na obecne losy TS-11 Iskra jako podstawowego samolotu przeznaczonego do szkolenia podchorążych wpłynęło kilka aspektów, a decydującym jest zakup  samolotów M-346 Master, których osiem egzemplarzy trafiło na stan dęblińskiej Szkoły Orląt . Na niebie możemy jeszcze ujrzeć te samoloty podczas widowiskowych pokazów Zespołu Akrobacyjnego Biało-Czerwone Iskry.

Obecnie w kolekcji Muzeum Sił Powietrznych w Dęblinie znajdują się 4 egzemplarze samolotu TS-11 Iskra: 2 prezentowane są na ekspozycji plenerowej ( nr 10 w malowaniu Zespołu Akrobacyjnego Biało-Czerwone Iskry), jeden egzemplarz wita zwiedzających w naszym oddziale w Koszalinie, natomiast TS-Iskra Bis-D  jest poddawana konserwacji w ramach programu „Pod dobrymi skrzydłami” w Muzeum Militariów w Parczu k. Kętrzyna.

 tekst: Marcin Arbuz

Na zdjęciu tytułowym: samoloty TS-11 Iskra z 66 Lotniczego Pułku Szkolnego w Tomaszowie Mazowieckim sfotografowane w locie nad chmurami. Fotografia ze zbiorów Muzeum Sił Powietrznych w Dęblinie, syg. MSP/AN/259/3.