100. rocznica utworzenia 1. Pułku Lotniczego

1. Pułk Lotniczy (1921-1939), jednostka Wojsk Lotniczych Wojska Polskiego.

Organizowanie pułku rozpoczęto w maju 1921 roku na lotnisku mokotowskim w Warszawie. Oficerem za to odpowiedzialnym był ppłk pil. Camillo Perini. Pierwotnie w jednostce znalazły się: I. dywizjon wywiadowczy (12. i 16. eskadry wywiadowcze), IV. dywizjon wywiadowczy (3. i 8. eskadry wywiadowcze), III. dywizjon myśliwski (7. i 18. eskadry myśliwskie) oraz I. lotniczy batalion uzupełnień. I. dyonem dowodził mjr obs Leon Loria, IV. dyonem – mjr pil. Piotr Niżewski, III. dyonem – mjr pil. Jerzy Kossowski, natomiast I. lotniczym batalionem uzupełnień – mjr pil. Waldemar Narkiewicz. W maju 1922 roku rozwiązano IV. dywizjon wywiadowczy, 3. eskadrę wcielono do I. dywizjonu, natomiast 8. eskadrę włączono w skład krakowskiego 2. Pułku Lotniczego.

W 1925 roku zmieniono numerację i nazewnictwo polskich eskadr 7. eskadra myśliwska stała się 121. eskadrą myśliwską, 18. eskadra myśliwska – 122. eskadrą myśliwską, 16. eskadra wywiadowcza – 11. eskadrą lotniczą, 12. eskadra wywiadowcza – 12. eskadrą lotniczą, natomiast 3. eskadra wywiadowcza – 13. eskadrą lotniczą. Ta ostatnia, wraz z zorganizowaną w tym czasie 14. eskadrą lotniczą, weszła w skład nowo utworzonego II. dywizjonu lotniczego (dowodził kpt. pil. Jan Petrażycki). W 1926 roku II. dywizjon lotniczy został przekształcony w II. dywizjon niszczycielski. W 1928 roku w pułku utworzono dywizjon szkolny w składzie: eskadra treningowa oraz eskadra szkolna. Dywizjonem dowodził mjr obs. Andrzej Płachta. W tym samym roku rozformowano II. dywizjon niszczycielski tworząc w jego miejsce II. dywizjon niszczycielski nocny (organizatorem był kpt. pil. Witold Rutkowski). 14. eskadra została przemianowana na 211. eskadrę niszczycielską nocną, natomiast 13. eskadrę włączono do I. dywizjonu liniowego. Również w 1928 roku dokonano kolejnej zmiany numeracji eskadr myśliwskich. 121. eskadra została eskadrą 111., natomiast 122 – 112.

W 1929 roku sformowane zostały 212. eskadra niszczycielska nocna oraz 113. eskadra myśliwska nocna. Obok 211. eskadry niszczycielskiej nocnej weszły one w skład II. dywizjonu niszczycielskiego nocnego. W 1929 roku po raz kolejny zmieniono też terminologię w polskim lotnictwie. Eskadry lotnicze zostały nazwane – liniowymi. W drugiej połowie 1931 roku 1. pułk lotniczy rozpoczął przenosiny na nowe warszawskie lotnisko – Okęcie (przeprowadzkę zakończono w 1934 roku). W tym czasie zorganizowano także 213. eskadrę niszczycielską nocną. W 1933 roku utworzono IV. dywizjon myśliwski w składzie dwóch kolejnych eskadr myśliwskich – 113. i 114.). W lutym następnego roku 13. eskadra liniowa została przekształcona w 13. eskadrę towarzyszącą. W tym czasie II. dywizjon niszczycielski nocny przekształcono w II. dywizjon bombowy. W 1936 roku w 1. Pułku Lotniczym powstała ćwiczebna eskadra pilotażu. W połowie kolejnego roku dywizjony myśliwskie połączono w Zgrupowanie Myśliwskie, na czele którego postawiono ppłk. pil. Leopolda Pamułę. Wtedy też rozpoczęto organizację VI. dywizjonu towarzyszącego (mjr pil. Karol Eberhardt) i V. dywizjonu bombowego (mjr obs. Stanisław Luziński), obydwa w składzie po dwie eskadry. W 1938 roku II. dywizjon bombowy i V. dywizjon bombowy połączono w Zgrupowanie Bombowe z mjr. Luzińskim na czele. Z II. dywizjonu wyłączono 213. eskadrę przekształcając ją w jednostkę o charakterze treningowym – eskadrę ćwiczebno -bombową (konieczność przeszkolenia załóg na bombowcach PZL.37 „Łoś”).

W marcu 1939 roku nastąpiła kolejna reorganizacja oddziałów 1. Pułku Lotniczego. Rozwiązano I. i V. dywizjony formując w ich miejsce 210. i 215. dywizjony bombowe. Rozpoczęto też organizację 220. dywizjonu bombowego z kpt. pil. Stanisławem Leszczyńskim na czele. W czasie mobilizacji sierpniowej pułk rozformowano, a poszczególne eskadry przydzielono do Brygady Bombowej (wszystkie eskadry bombowe), Brygady Pościgowej (wszystkie eskadr myśliwskie), SGO „Narew” (13. eskadra towarzysząca – przemianowana na obserwacyjną) oraz bezpośrednio Naczelnemu Dowódcy Lotnictwa (16. eskadra towarzysząca/obserwacyjna). Rozformowano przy okazji 19. eskadrę towarzyszącą, która nie była objęta planem mobilizacyjnym.

23. Baza Lotnicza sformowana została 1 stycznia 2001 r. Rozkazem Dowódcy Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej Nr Pf – 153 z dnia 28 listopada 2000 r. Baza oraz 1. eskadra lotnictwa taktycznego powstały w miejsce rozformowanego 1. pułku lotnictwa myśliwskiego „Warszawa”, tym samym dziedzicząc tradycje tej jednostki.

1 pułk lotnictwa myśliwskiego „Warszawa” sformowany został w Grigoriewskoje w 1943 roku. Był jednym z najważniejszych pułków lotnictwa myśliwskiego w Polsce w drugiej połowie XX w. Właściwa jego historia rozpoczęła się w 1943 r., ale był on spadkobiercą kilku jednostek z okresu II Rzeczypospolitej i II wojny światowej: 7 Eskadry Myśliwskiej im. Tadeusza Kościuszki, 19 Eskadry Myśliwskiej.  W 1989 r. w pułku rozpoczyna się powrót do kultywowania przedwojennych, lotniczych tradycji 1 pułku lotniczego. Następuje również przezbrojenie na najnowocześniejsze samoloty MiG-29. Przełomowym momentem stało się Święto Pułku w 1993 r., w trakcie którego rozkazem Ministra Obrony Narodowej 1 plm „Warszawa” stał się legalnym i prawowitym spadkobiercą tradycji określonych eskadr i dywizjonów wywodzących się z przedwojennego 1 pułku lotniczego. Od dnia 15.05.1993 r. pełna nazwa pułku brzmiała: 1 plm „Warszawa” im. gen. bryg. pil. Stefana Pawlikowskiego (ostatniego Dowódcy 1. Pułku w latach 1938- 1939).

opracowanie via: dr Mariusz Niestrawski